Yoksulluk ve Suç İlişkisinin Sosyolojik Analizi: Bir Referans Çerçevesi (Elazığ Örneği)

TLDR: Sosyal yasantida suca etki eden bircok faktorden soz edilebilir. Bircok sosyolog, kriminolog ve ekonomist, suc ile yoksulluk arasindaki iliskinin irdelenip belirlenmesi amaclanmistir.

Abstract: Sosyal yasantida suca etki eden bircok faktorden soz edilebilir. Ekonomik durum ve yoksulluk, suc uzerinde oldukca etkili olan unsurlarin basinda gelmektedir. Bircok sosyolog, kriminolog ve ekonomist, suc ile yoksulluk arasinda etkisel bir iliskinin oldugunu kabul etmektedir. Bu acidan tum sosyal bilimlerin ilgi alanina giren suc, ozelikle nedenleri ve sonuclari acisindan ekonomik boyutu goz ardi edilemeyecek derecede onemli bir olgudur. Ancak bu calisma, suc ile yoksulluk arasinda kesin bir nedensellik iliskisi yerine, yoksullugun, suc islemede pozitif etki ettigine kanaat getirmistir. Bu minvalde suc ile yoksulluk iliskisinin ortaya cikarilmasi amaciyla Elazig Ilinin yoksulluk haritasinda, yoksul olarak bilinen Aksaray, Hicret ve Sanayi Mahallelerinde ikamet eden daha once cesitli suclardan cezaevine girmis 29 birey ile anket calismasindan hareket etmistir. Ote yandan, alanda elde edilen gozlemler calismanin sekillenmesinde etkili olmustur. Bireylere cezaevine girmeden once ve cezaevinden ciktiktan sonraki genel durumlari, isledikleri suclar ve ekonomik durumlari ile ilgili sorular sorulmustur. Elde edilen veriler yorumlanarak yoksulluk ile suc arasindaki iliskinin irdelenip belirlenmesi amaclanmistir.

Full text

193
Bahar 2015 . Cilt 5 . Sayı 9
Yoksulluk ve Suç İlişkisinin Sosyolojik
Analizi: Bir Referans Çerçevesi (Elazığ
Örneği)
Muhammet FIRAT
1
Öz: Sosyal yaantıda suça etk eden brçok faktörden söz edleblr. Ekonomk
durum ve yoksulluk, suç üzernde oldukça etkl olan unsurların baında
gelmektedr. Brçok sosyolog, krmnolog ve ekonomst, suç le yoksulluk
arasında etksel br lknn olduğunu kabul etmektedr. Bu açıdan tüm
sosyal blmlern lg alanına gren suç, özelkle nedenler ve sonuçları
açısından ekonomk boyutu göz ardı edlemeyecek derecede öneml br
olgudur. Ancak bu çalıma, suç le yoksulluk arasında kesn br nedensellk
lks yerne, yoksulluğun, suç lemede poztf etk ettğne kanaat
getrmtr. Bu mnvalde suç le yoksulluk lksnn ortaya çıkarılması
amacıyla Elazığ İlnn yoksulluk hartasında, yoksul olarak blnen Aksaray,
Hcret ve Sanay Mahallelernde kamet eden daha önce çetl suçlardan
cezaevne grm 29 brey le anket çalımasından hareket etmtr. Öte
yandan, alanda elde edlen gözlemler çalımanın ekllenmesnde etkl
olmutur. Breylere cezaevne grmeden önce ve cezaevnden çıktıktan
sonrak genel durumları, ledkler suçlar ve ekonomk durumları le lgl
sorular sorulmutur. Elde edlen verler yorumlanarak yoksulluk le suç
arasındak lknn rdelenp belrlenmes amaçlanmıtır.
1 Ar. Görv. Fırat Ünverstes, İnsan ve Sosyal Blmler Fakültes, Sosyoloj Bölümü.
muhammetfrat@frat.edu.tr

194
Yazar AdıMuhammet FIRAT
Anahtar Kelimeler: Yoksulluk, Suç, Sosyo-ekonomk durum, Yoksulluk-
suç lks, Elazığ.
Giriş
Yrmnc yüzyılın sonlarında, nsanlığın yüz yüze kaldığı en öneml
beer ve toplumsal br olgu olarak gündem gal eden yoksulluğun
suçla lks rdelendğnde, anlamlı br lknn var olup olmadığı
hususu akla gelen lk sorulardandır. Çünkü suç statstklerne bakıl-
dığında, suç leyen breylern çoğunluğunun yoksul olduğu blnmek-
tedr. Kaybedecek çok ey olmayan breylerden oluan yoksulların suç
lemeye daha yatkın oldukları düünülmektedr. Dolayısıyla, yoksul
bireyler, hayat artları iyi olmayan ve suç tekil eden hayat tarzıyla de-
vamlı temas halinde olan bölgelerde yaamaktadır. Bu amaçla yoksul-
luğun çok olduğu yerlerde suç oranlarının yüksek olup olmadığı nce-
lenmes gereken hususlardan brdr.
“Suç, hukuk kurallarının toplum çn zararlı ve tehlkel görerek
yasakladığı ve ceza yaptırıma bağladığı eylem” olarak tanımlanablr
(Ayhan ve Çubukçu, 2007: 31). İnsanların neden suç ledkler, kamu
gücü tarafından cezalandırılma rskne karın neden suça yöneldkler
her zaman merak konusu olmutur. Bugüne kadar suçun nedenlern
ortaya çıkarmaya yönelk çok sayıda aratırma yapılmıtır. Bu aratır-
maların büyük çoğunluğu ya özel br suçu, ya da suç lenmesnde et-
kl olan bütün faktörler nceleme konusu yaparken, özel br etken le
suç arasındak lky nceleyen çalımaların daha az olduğu bln-
mektedr. Suç üzernde etkl olablecek faktörler arasında ya, cnsyet
gb demografk nedenler ve yoksulluk gb sosyo-ekonomk unsurlar-
dan da söz edleblr (Dnler ve İçl, 2012: 2). Bu bağlamda yoksulluk
son yılların en öneml sorunlarından brn oluturmaktadır. Özellkle
küreselleme sürecyle beraber gelr dağılımındak bozulma ve yoksul-
luk öneml br sorun olarak karımıza çıkmaktadır. Yoksulluk çndek
breylern, kaybedecekler çok az ey olduğundan, bu breylern suç -
leme eğlmler daha fazla olablmektedr (Mehlum & Moene & Torvık,

195
Yoksulluk ve Suç İlişkisinin Sosyolojik Analizi: Bir Referans Çerçevesi (Elazığ Örneği)
2005: 325–340). Bu nedenle yoksulluğun yüksek olduğu kesmlerde suç
oranının artması kaçınılmaz olablr.
Marksst krmnolog W.A. Bonger, Suçluluk ve Ekonomk artlar
(1916) sml çalımasında kaptalst sstemn breyler açgözlü ve ben-
cl olmaya ttğn ler sürmektedr. Bonger’e göre, suç alt sınıflarda yo-
ğunlamaktadır, çünkü adalet sstem fakr olan breyler suçlu hale ge-
trrken, zengn olan breylern kend bencl steklerne ulaablmeler
çn yasal olanakları onlara sunmaktadır. Bu açıdan Bonger, suçun zen-
gnlkle, ekonomk yletrmelerle ortadan kaldırılableceğn ler sür-
mektedr (Vold & Bernard & Snpes, 2001: 253). Bu mnvalde yoksulluk
sarmalındak breylern kendne özgü yaam tarzları, damgalı mekân-
ları ve dılanmaları onların hukuk dıı eylemlere yönelmlern arttır-
maktadır. Ayrıca ekonomk olanakların yetersz olduğu durumlarda,
breyler htyaçlarını gdereblmek adına suç slerler.
Suç üzerne yapılan çalımalarda; modernleme, sanayleme, kent-
leme, ale yapısı, akran grubu, kültürel yapı, meden durum, öğrenm
düzey, dn, yerlem yer, szlk ve yoksulluk gb daha sayamadığımız
çok sayıda değkenn konu olduğu blnmektedr. Bu değkenler ara-
sında yoksulluk ve suç lksn konu ednen bu çalıma, yoksulluk le
suç arasında br lknn var olup olmadığı, yoksulluk le suç arasında
br lk varsa, bu lknn boyutlarını rdelemektedr.
1. Yoksulluk
Dar anlamda yoksulluk, madd ntelktek mahrumyetlerden dolayı
kaynaklara ve üretm faktörlerne erememe, böylece asgar yaam dü-
zey sürdürecek gelrden yoksun bulunma hal, güncel olanaklara ula-
mada sınırlılık, varlıktan yoksulluk, geçnmede güçlük çekme geçm
çn yeterl paraya sahp olmamadır (Aydın, 2007: 16).
Yoksulluk çn aratırmacılar arasında terch edlen k farklı yak-
laım söz konusudur: mutlak yoksulluk, görel yoksulluk. Yoksulluk ge-
nel olarak br halkın ya da onun belrl br kesmnn asgar yaam dü-
zeyn sürdüreblmek çn gıda, gym ve barınak gb sadece en bast

196
Yazar AdıMuhammet FIRAT
htyaç maddelern karılayablmes olgusudur. Buna mutlak yoksul-
luk da denmektedr. (Uzun, 2003: 156). Cömertler (2004) Dünya Ban-
kası’nın tanımlamasına göre, mutlak yoksulluk günlük gelr 2400 k/cal.
besn almaya yeterl olmayan nsanların durumunu fade etmektedr.
Mutlak yoksulluk sınırı az gelm ülkeler çn k baına günde 1 do-
lar, Latn Amerka ve Karabler çn 2 dolar, Türkye’nn de dâhl edl-
dğ Doğu Avrupa ülkelernn de çnde bulunduğu gurup çn 4 dolar,
gelm sanay ülkeler çn 14.40 dolar olarak belrlenmtr (Cömert-
ler’den akt., Aydın, 2007: 17 ). Brey bu standartlar altında yaamını
sürdürüyorsa, o breyn yoksul olduğu söyleneblr.
Bununla brlkte bu standartların yoksulluğu belrlemede uygun ol-
madığı, breyn yoksulluğunun belrlenmesnde görel yoksulluk kavra-
mının kullanılmasının daha uygun olduğunu savunanlar, yoksulluğun
kültürel olarak tanımlanmasını ve evrensel br yoksulluk standardı-
nın ölçülmemes gerektğn ler sürmektedrler (Gddens, 2008: 386).
Yan; yoksulluk aratırmaları yapılırken yerlem yer, mkân ve ola-
naklara ulaılablrlk ncelenr. Br sosyal grup veya breyn yoksullu-
ğunun dğer sosyal grup ve breylerle karılatırılıp analz edlmes so-
nucu görel yoksulluk dedğmz yoksulluk belrlenr. Yeterl ve dengel
beslenmek nsanların hayatını sağlıklı br eklde devam ettreblmes
çn gerekldr. Ancak buna ek olarak besn tüketmnn yanında tü-
ketlmes gerekl olan toplumsal kültürel gereksnmler de mevcuttur.
İte bu gereksnmler karılanablrlğ dğer breyler ya da hane halk-
ları le karılatırmalı olarak analz edldğnde görel yoksulluk sonuç-
larına ulaılır (Iık, 2007: 17).
Genellkle para veya gıda yokluğunun belrts olarak tabr olunan
yoksulluğun sınırlarını genletmek mümkündür. Kültür, hzmet, nanç
yoksulluğu, yoksulluğun gen yelpazes çersnde kalan kavramlardır.
Ancak aratırma konusu açısından, yoksulluk en çok breylern beslenme,
barınma gb temel htyaçlarının karılanamaması olarak kullanılmak-
tadır. Yoksulluk tanımlanırken de bu krterlerden hareket edlmektedr.
Ancak yoksulluğun gelr düzeyyle sınırlı tanımlarını kabul etme-
yen Amartya Sen, yoksulluğu özellkle ‘yapablrlk’ kavramı yardımıyla

197
Yoksulluk ve Suç İlişkisinin Sosyolojik Analizi: Bir Referans Çerçevesi (Elazığ Örneği)
açıklamaktadır. Yapablrlk, açlık, sağlıksızlık, cahllk, kötü barınma
koulları gb, her nsanın mutlaka kaçınmak steyeceğ durumlardan
kaçınablme yets olarak tanımlanmaktadır. Bu bağlamda ‘yapablrlk-
ten yoksunluk’, yoksulluğun tanımı olarak ortaya çıkmaktadır (Buğra,
2005). Yoksulluğun belrlenmesnde temel ölçüt, breyn gelr düzey le
temel gereksnmlern karılama yeterllğdr. Buna ek olarak, yeterl
öğrenm görmem olmak, salt bedensel güce dayalı vasıf gerektrme-
yen te çalımak veya szlk,  bulmak veya dğer ekonomk neden-
lere dayalı olarak göç etm olmak yoksulluğun çerçevelendrlmesnde
öneml ölçütler kabul edlmtr (Dnler ve İçl, 2012: 3).
2. Suç
Suç farklı dönemlerde, farklı bölgeler tarafından farklı ekllerde ta-
nımlanmıtır. Zra her toplumda değen ölçülerde var olmu ve var ol-
maya da devam edecek olan evrensel ve genel br olay olarak suç, farklı
kültürlern ve toplumlarına yapısına göre değen br görünüm serg-
lemektedr. Bu açıdan breylern çndek htraslarla brlkte toplum
çnde yaamanın ortaya çıkardığı çetl sosyal çelkler ve uyumsuz-
luklar var oldukça; suç olgusu da toplumda her zaman kendne yer bu-
lacaktır (Dönmezer, 1994: 49).
Bu bağlamda toplumun devamı ve bütünlemes, toplumu meydana
getren nsanların, sosyal yaam çersnde oluturulan dn, ahlak, hu-
kuk kurallarına uygun hareket etmeleryle mümkün olablmektedr. Top-
lumsal kurallara rayet etme halkın brlkte yaamasını temn ederken,
bu kurallardan sapma, toplum çnde yaayan nsanların rahatsız olma-
sına neden olarak toplumun devamını ve bütünlüğünü zedelemektedr.
Bu çerçeveden hareketle, genel olarak norm hlal durumu eklnde ta-
nımlanan suç, gelm ülkelerde olduğu gb gelmekte olan ülkelerde
de, kentlerde olduğu gb kırsal alanlarda da yaanan evrensel br olgu-
dur (Dönmezer,1994: 61).
Sosyolojk anlamda suç kavramı toplumda var olan normlardan
sapma olarak tanımlanmaktadır. Sapma davranıı gb suç toplumun
değer ve normlarından sapan eylemdr. Ancak suç, kanun koyucular