De liberale democratie lijkt sinds enige jaren in een legitimiteitscrisis te verkeren,1 zowel binnen politieke praktijken als binnen de politieke filosofie. Politici en burgers enerzijds en politiek filosofen – zowel van conservatieve als progressieve snit – anderzijds, lijken elkaar te vinden in hun onvrede over de uitgangspunten van de liberale democratie, zoals het streven naar pacificatie en het overbruggen van verschillen door voortdurend overleg. Het vertoog van de ‘third way’, de verzoening van het links-rechts-dualisme en, in eigen land, het poldermodel en ‘paars’ moeten het ontgelden. De meest pregnante uitdrukking kreeg deze ontwikkeling onlangs in George Bush’ adagium ‘Wie niet voor ons is, is tegen ons’. Dit sluit aan bij de veranderende mondiale politieke verhoudingen van dit moment, waarin zich een tendens tot polarisering aftekent: de westerse tegenover de Arabische mogendheden, moderniteit versus (veronderstelde) antimoderniteit, democratische naties tegenover fundamentalistische groeperingen, Verlichting versus islam, et cetera. Binnen de politieke filosofie richt de kritiek zich op het huidige dominante paradigma binnen de liberale theorievorming: het deliberatieve model, in het bijzonder de habermassiaanse versie hiervan.2 Ontstaan als reactie op een economisch georienteerd model van liberale democratie, substitueert de theorie van deliberatieve democratie belangen als fundering van de liberale democratische orde, voor rechtvaardigheid en rationele argumentatie. Via de procedures van de redelijke dialoog en de deliberatie streeft men R&R 2003 / 3

https://www.bjutijdschriften.nl/tijdschrift/rechtsfilosofieentheorie/2003/3/RenR_2003_033_003_008.pdf

M. Borren

Papers

Over vrienden en broeders, eenzame massamensen, vijanden en tegenstanders. Hannah Arendts en Carl Schmitts uitdaging van de liberale democratie