Yayın ilkeleri, izinler ve abonelik hakkında ayrıntılı bilgi:
E-mail: bilgi@uidergisi.com
Web: www.uidergisi.com
Uluslararası İlişkiler Konseyi Derneği | Uluslararası İlişkiler Dergisi
Web: www.uidergisi.com | E- Posta: bilgi@uidergisi.com
Anarşi Devletler Ne Anlıyorsa Odur: Güç
Politikalarının Sosyal İnşası
Alexander E. WENDT
Bu makaleye atıf için: Wendt, Alexander E., “Anarşi
Devletler Ne Anlıyorsa Odur: Güç Politikalarının Sosyal
İnşası”, Uluslararası İlişkiler, Cilt 10, Sayı 39 (Güz 2013),
s. 3-43.
Bu makalenin tüm hakları Uluslararası İlişkiler Konseyi Derneği’ne aittir. Önceden yazılı izin
alınmadan hiç bir iletişim, kopyalama ya da yayın sistemi kullanılarak yeniden yayımlanamaz,
çoğaltılamaz, dağıtılamaz, satılamaz veya herhangi bir şekilde kamunun ücretli/ücretsiz
kullanımına sunulamaz. Akademik ve haber amaçlı kısa alıntılar bu kuralın dışındadır.
Aksi belirtilmediği sürece Uluslararası İlişkiler’de yayınlanan yazılarda belirtilen fikirler
yalnızca yazarına/yazarlarına aittir. UİK Derneğini, editörleri ve diğer yazarları bağlamaz.
ULUSLARARASIiLiŞKiLER, Cilt 10, Sayı 39, Güz 2013, s. 3 - 43
Anarşi Devletler Ne Anlıyorsa Odur: Güç Politikalarının
Sosyal İnşası
*
Alexander E. WENDT
ÖZET
Bu makalede yazar “yeni-gerçekçi” ve “yeni-liberal” kuramların uluslararası anarşide kimlik ve
çıkarların değişmez olduğuna yönelik savlarının aksine “inşacı” kuramın varsayımlarından yola
çıkarak süreç odaklı alternatif bir sistem anlayışı önermektedir. Yazarın savunduğu bu inşacı anlayış
literatürdeki genel kanıyı süreçlere vurgu yaparak sorgulamakta ve farklı olasılıklar sunmaktadır.
Yazar ilk bölümde ana akım düşüncenin uluslararası sistemi nasıl tanımladığını ele almakta ve
bu tanımlamalara alternatif olarak inşacı bir yaklaşımla sosyal süreçlerin kimlik ve çıkarları nasıl
oluşturduğunu ve değiştirebildiğini incelemektedir. İkinci bölümde farklı yapıdaki devletleri ele
alarak bu devletler arasındaki ilişkilerin nasıl oluştuğunu ve değişim geçirdiğini anlatan yazar bu
ilişki sisteminin bir süreç olduğunu vurgulamaktadır. Üçüncü bölümde güvenlik, egemenlik gibi
kavramları ele alarak devletler arasındaki ilişkilerin yapısını tanımlayan dinamikleri ele almaktadır.
Sonuç kısmında ise yazar uluslararası ilişkiler sisteminin oluşumundaki sosyolojik dinamiklerin
önemini ve bu dinamiklerin sistemi nasıl farklı yapılara dönüştürebileceğini savunmakta ve bu
alternatif açıklamaların literatürde daha fazla yer alması gerektiğini savunmaktadır.
Anahtar Kelimeler: İnşacılık, Anarşi, Güç Politikaları, Uluslararası S
istem.
Anarchy is What States Make of it: e Social Construction of
Power Politics
ABSTRACT
In this article, contrary to “neo-realist” and “neo-liberal” arguments that identify identites and
interest as given in the system, the author porposes an alternative system perception based on the
hypotheses of “constuctivist” theory focusing on the processes. is constructivist explanation that
the author defends questions the main consensus in the literature by emphasizing the proceses
and provides alternative explanations. In the first part, the author presents the way main stream
theories explain the system and as alternative to them he explores how social proceses create and
transform identites and interests. In the second part, the author explains how inter-state relations
are formed and transformed with the examples from different types of states and emphasize that
this relationship system is a process. In the third part, the author discusses the dynamics that
define the structure of international relations by exploring concepts like security and sovereignty.
In the conclusion, the author argues that the social dynamics are important in creation of the
international system and that these dynamics can transform the system into different structures
and that these alternative explanations should be explored more in the literature.
Keywords: Constructivism, Anarchy, Power Politics, International System.
* Bu makalenin İngilizce orjinali “Anarchy is what States Make of it: e Social Construction
of Power Politics” başlığıyla International Organizations Cilt 46, No 2, İlkbahar 1992, s.391-
425’de yayınlanmıştır. Makalenin Türkçe’ye çevrilmesine izin veren International Organization
dergisine teşekkürü borç biliriz. Makalenin İngilizce’den Türkçe’ye tercümesi Ş. Gökçe Gezer
tarafından yapılmıştır. Orijinal metinde olmayan özet, abstract, anahtar kelimeler ve kaynakça
makaleye eklenmiştir. Bu makalenin çevrimi yapılırken, yazar tarafından kullanılan terminoloji
Türkçe karşılığı olduğu ölçüde Türkçeye çevrilmiştir. Türkçe karşılığının bulunmadığı veya mev-
cut karşılıkların istenilen ifadeyi tam karşılamadığı durumlarda ise yazarın kastettiği kavrama en
yakın çeviri tercih edilmişve yazarın orijinal ifadeleri parantez içinde belirtilmiştir.
ULUSLARARASIİLİŞKİLER / INTERNATIONALRELATIONS
4
Gerçekçi ve liberal kuram arasındaki tartışma uluslararası ilişkiler kuramında bir uyuş-
mazlık ekseni olarak yeniden ortaya çıktı.
1
Geçmişte insan doğası üzerine karşıt kuram-
larla süregelen bu tartışma, günümüzde devlet eylemlerinin ne derecede “yapı” (anarşi ve
güç dağılımı), “süreç” (etkileşim ve öğrenme) ve “kurumlar” tarafından etkilendiği üzerine-
dir. Merkezi siyasi otoritenin eksikliği devletleri çekişmeli güç politikasına mı iter? Ulus-
lararası rejimler bu görüşün üstesinden gelebilir mi, gelebilirse hangi şartlarda? Anarşinin
yapısında sabit olan nedir ve değişime uygun olan nedir?
“Yeni-gerçekçi” ve “yeni-liberaller” arasındaki tartışma “akılcılık” üzerinde ortak
bir görüşe dayanır.
2
Bütün sosyal kuramlar gibi, akılcı tercih kuramı bizi bazı soruları
sorup diğerlerini sormamaya, kimlikler ve aktörlerin çıkarlarını haricen verilmiş olarak
değerlendirmeye ve aktörlerin davranışlarının nasıl sonuçlar doğurduğuna odaklanma-
ya yönlendirir. Buna benzer biçimde, akılcılık süreçler ve kurumlara temelde davranışsal
bir anlayış önerir: bunlar kimlikler ve çıkarları değil davranışları değiştirirler.
3
Araştırma
problemlerini bu çizgide şekillendirmenin yanında, yeni-gerçekçi ve yeni-liberaller ge-
nelde aktörler hakkında benzer varsayımlar sunarlar: devletler sistem içerisinde baskın
aktörlerdir ve güvenliği “öz-çıkarcı” (self-interested) koşullar üzerinden tanımlarlar. Yeni-
gerçekçi ve yeni-liberaller, devletlerin ne derecede nispi veya mutlak kazançlar tarafından
motive edildiği konusunda farklı düşünceler sunabilirler, fakat iki taraf da öz-çıkarcı dev-
leti, kuramları için başlangıç noktası olarak alırlar.
Yeni gerçekçiler için bu başlangıç noktası gerçekten mantıklıdır çünkü anarşile-
rin merkezi otorite ve kolektif güvenliğin olmadığı, “öz-yardım” (self-help) sistemleri ol-
1 Bu makalenin yazım sürecinde birçok kişinin görüşüne başvurulmuştur. Eğer kayıtlarım tam
ise ki eğer değilse özürlerimi kabul edin özellikle John Aldrich, Mike Barnett, Lea Brilmayer,
David Campbell, Jim Caporaso, Simon Dalby, David Dessler, Bud Duvall, Jean Elshtain, Karyn
Ertel, Lloyd Etheridge, Ernst Haas, Martin Hollis, Naeem Inayatullah, Stewart Johnson,
Frank Klink, Steve Krasner, Friedrich Kratochwil, David Lumsdaine, M. J. Peterson, Spike
Peterson, omas Risse-Kappen, John Ruggie, Bruce Russett, Jim Scott, Rogers Smith, David
Sylvan, Jan omson, Mark Warren, ve Jutta Weldes’e teşekkür ederim. Ayrıca bu makale
American University, the University of Chicago, the University of Massachusetts at Amherst,
Syracuse University, the University of Washington at Seattle, the University of California at
Los Angeles, ve Yale University de yapılan sunumlar ve seminerlerden faydalanmıştır. Örneğin
bkz., Joseph Grieco, “Anarchy and the Limits of Cooperation: A Realist Critique of the Newest
Liberal Institutionalism”, International Organization, Cilt 42, Yaz 1988, s.485-507; Joseph Nye,
“Neorealism and Neoliberalism”, World Politics, Cilt 40, Ocak 1988, s.235-51; Robert Keohane,
“Neoliberal Institutionalism: A Perspective on World Politics”, Robert Keohane (der.), International
Institutions and State Power, Boulder, Colo., Westview Press, 1989, s.1-20; John Mearsheimer,
“Back to the Future: Instability in Europe After the Cold War”, International Security, Cilt 13, Yaz
1990, s.5-56, ile Mearsheimer’ın makalesini üzerine yayımlanmış tartışma makaleleri; ve Emerson
Niou ve Peter Ordeshook, “Realism Versus Neoliberalism: A Formulation”, American Joumal of
Political Science Cilt 35, Mayıs 1991, s.481-511.
2 Bkz, Robert Keohane, “International Institutions: Two Approaches”, International Studies
Quarterly, Cilt 32, Aralık 1988, s.379-96.
3 İnsan ve kurumlar üzerine davranışsal ve akılcı modeller Hobbes, Locke ve Bentham’ın
materyalist bireyciliğiyle ortak bir entelektüel temeli paylaşırlar. Bkz. Jonathan Turner, A eory
of Social Interaction, Stanford, Calif., Stanford University Press, 1988, s.24-31; ve George
Homans, “Rational Choice eory and Behavioral Psychology”, Craig Calhoun et.al. (der.),
Structures of Power and Constraint, Cambridge, Cambridge University Press, 1991, s.77-89.
Anarşi Devletler Ne Anlıyorsa Odur
5
duğuna inanırlar. Anarşiden doğan öz-yardım tabiatı gereği rekabetçi olan bir güvenlik
ikilemi ve kolektif eylem problemi yarattığından yeni-gerçekçilikte önemli bir rol oynar.
Öz-yardım bir “kurum” olarak görülmez ve bu yüzden etkileşimden etkilenmeyerek fakat
etkileşimin kurallarını belirleyerek sürece nazaran daha öncül bir açıklayıcı rol oynar. Öz-
yardım mantığına ayak uyduramayan devletler sistem dışında kalacaklarından sadece basit
öğrenme (simple learning) veya davranışsal adaptasyon mümkündür; kimliğin ve çıkarla-
rın yeniden tanımlanmasındaki karmaşık öğrenme mümkün değildir.
4
Bu yüzden kimlik
ve çıkar oluşturma hakkında sorular uluslararası ilişkiler öğrencileri için önemli değildir.
Süreci harici olarak oluşmuş aktörlerin davranışsal etkileşim dinamiklerine indirgeyen
gerçekçilik sorunsalı sistemik kuramların kapsamını belirler.
Bu tarz bir mantıkla liberaller, yeni-gerçekçilerin savunduğu anarşik yapının ne-
densel güçlerini kabul ederler fakat haricen var olan öz-yardım sisteminde bile sürecin
işbirlikçi davranışlar doğurabileceğini savunarak retorikte güçlü bir sav kazanırlar. Hatta
bazı liberaller anarşinin pratikten bağımsız olarak kendi çıkarlarını düşünen kimliklere
sahip devletler oluşturduğuna inanabilirler. Bu tür “zayıf ” liberaller, anarşinin nedensel
güçlerini retorikte ve gerçekte kabul eder ve kurumların nedensel güçleri üzerine akılcı-
lığın kısıtlı, davranışsal algısını onaylarlar. Bu kişiler liberal olmaktan önce gerçekçidirler
(onları “zayıf gerçekçiler” olarak adlandırabiliriz), çünkü bu kişiler sadece uluslararası ör-
gütler gücü ve çıkarları değiştirebildiğinde gerçekçiliğin “sınırlarını” aşabilirler.
5
Yine de bazı liberaller daha fazlasını amaçlamıştır. Josep Nye “karmaşık öğrenme-
den” (complex learning), Rober Jervis “özün ve çıkarların değişen algılarından”, veya Ro-
bert Keohane çıkarların “sosyolojik” algılarından bahsettiğinde her biri liberal araştırma
programında kimliğin ve çıkarların dönüşümüne önemli bir rol atfederler ve buna bağlı
olarak da dünya politikasında süreç ve kurumlara potansiyel olarak çok daha güçlü bir
görüş sunarlar.
6
Süreç içerisinde kimlik ve çıkarların dönüşümü yapısal dönüşümler oldu-
ğundan “güçlü” liberaller yapının sürece nazaran iki taraflı ayrıcalığını sorgulamalıdırlar.
Akılcılığın bu tarz bir sav sunması çok olası değildir,
7
bu da kısmen Friedrich Kratochwil
ve John Ruggie’nin önemli bir makalelerinde akılcılığın bireyci ontolojisinin rejim kura-
4 Yeni-gerçekçi öğrenme kavramları hakkında bkz. Philip Tetlock, “Learning in U.S. and Soviet
Foreign Policy”, George Breslauer ve Philip Tetlock, (der.), Learning in U.S. and Soviet Foreign
Policy, Boulder, Colo., Westview Press, 1991, s.24-27. Davranışsal ve bilişsel öğrenme arasındaki
fark için bkz. Breslauer ve Tetlock, (der.), Learning in U.S. and Soviet Foreign Policy s.20-61;
Joseph Nye, “Nuclear Learning and U.S.-Soviet Security Regimes”, International Organization,
Cilt 41, Yaz 1987, s.371-402 ve Ernst Haas, When Knowledge Is Power, Berkeley, University of
California Press, 1990, s.17-49.
5 Bkz. Stephen Krasner, “Regimes and the Limits of Realism: Regimes as Autonomous Variables”,
Stephen Krasner (der.), International Regimes, Ithaca, N.Y., Cornell University Press, 1983, s.355-68.
6 Bkz. Nye, “Nuclear Learning and U.S.-Soviet Security Regimes”; Robert Jervis, “Realism, Game
eory, and Cooperation”, World Politics, Cilt 40, Nisan 1988, s.340-44 ve Robert Keohane,
“International Liberalism Reconsidered”, John Dunn (der.), e Economic Limits to Modem
Politics, Cambridge, Cambridge University Press, 1990, s.183.
7 Gerçekçiler tercih-oluşumu problemine bir derecede ilgi göstermiştir fakat bunu yaparken
gerçekçiliğin benim anladığım karakteristik parametrelerinin dışına çıkmışlardır. Örneğin bkz.
Jon Elster, “Sour Grapes: Utilitarianism and the Genesis of Wants”, Amartya Sen ve Bernard
Williams (der.), Utilitarianism and Beyond, Cambridge, Cambridge University Press, 1982,
s.219-38 ve Michael Cohen ve Robert Axelrod, “Coping with Complexity: e Adaptive Value
of Changing Utility”, American Economic Review, Cilt 74, Mart 1984, s.30-42.
ULUSLARARASIİLİŞKİLER / INTERNATIONALRELATIONS
6
mının vadettiklerinin tamamen gerçekleşmesi için gerekli olan öznelerarası epistemolojiye
ters düştüğünü savunmalarının arkasındaki nedendir.
8
Kimliklerin ve çıkarların varlığı
sabit kabul edildiği takdirde rejimler bunları değiştiremez. Giderek artan ve zenginleşen
dış politikada karmaşık öğrenme çalışmalarına rağmen, bu akılcı gelenek nedeniyle yeni-
liberaller değişimin nasıl meydana geldiğiyle ilgili sistematik bir kuramdan yoksundurlar
ve bu yüzden süreç hakkındaki görüşlerinin geliştirirken gerçekçiliğin sistem anlayışını da
ayrıcalıklı tutmak zorundadırlar.
İronik olan ise kimlikleri ve çıkarları açıklamaya için uğraşan sosyal kuramlar
da vardır. Keohane bu kuramları “aksettirici” (reflectivist) olarak adlandırmıştır;
9
ben ise
öznelliğin sosyal inşasına odaklarını vurgulamak ve imge problemlerini aza indirgemek
için bu kuramları Nicholas Onuf ’u takiben “inşacı” (constructivist) olarak tanımlayaca-
ğım.
10
Önemli farklılıklara rağmen, bilişselciler, post-yapısalcılar, geleneksel ve post-
modern feministler, kuralcılar ve yapılaştırmacılar, akılcı düşünce tarafından göz ardı
edilmiş temel “sosyolojik” sorun üzerine ortak bir ilgileri vardır. Bu sorun kimlik/çıkar
oluşumu sorunudur. İnşacılığın güçlü liberal görüşe olan potansiyel katkısı, Bilim’in
Muhalif ’i geleneksel bir araştırma programı oluşturmadığı için yargıladığı, Muhalif ’in
de Bilim’den bağımsızlığını kutladığı modern ve post-modern düşünce arasındaki epis-
temolojik tartışma nedeniyle geri planda kalmıştır.
11
Bu tartışmaya canlılık kazandıran
gerçek sorunlar inşacıları da fikir ayrılığına düşürmüştür. Öte yandan uluslararası iliş-
kilerin içeriği açısından modern ve post-modern inşacılar öğrenilebilen uygulamaların
özneleri nasıl oluşturduğu ile ilgilidirler ki bu da güçlü liberallerin kurumların çıkarları
nasıl dönüştürdüğüne olan ilgisinden uzak değildir. Daha pasif/dışsal (exogenous) bir
akılcı-davranışsal görüşün aksine, ortak şekilde kimliklerin ve çıkarların etkileşimin
etkin/içsel (endogenous) bir parçası olduğu bilişsel ve öznelerarası bir süreç anlayışı su-
narlar.
Bu makaledeki amacım uluslararası kurumların devletlerin kimliklerini ve çıkarla-
rını dönüştürebildiği liberal görüş adına yapılaştırıcı ve sembolik etkileşimci sosyolojiden
yola çıkan inşacı bir sav geliştirerek bu iki gelenek arasında (aynı zamanda bağlantılı ola-
rak gerçekçi-liberal ve akılcı-aksettirici tartışmalar arasında) bir köprü kurmaktır.
12
Ana
8 Friedrich Kratochwil ve John Ruggie, “International Organization: A State of the Art on an Art
of the State”, International Organization, Cilt 40, Güz 1986, s. 753-75.
9 Keohane, “International Institutions”.
10 Bkz Nicholas Onuf, World of Our Making, Columbia, University of South Carolina Press, 1989.
11 Bilim üzerine, bkz. Keohane, “International Institutions”; ve Robert Keohane, “International
Relations eory: Contributions of a Feminist Standpoint”, Millennium, Cilt 18, Yaz 1989,
s.245-53. Muhalif üzerine, bkz. R.B.J. Walker, “History and Structure in the eory of
International Relations”, Millennium, Cilt 18, Yaz 1989, s.163-83; Richard Ashley ve R.B.J.
Walker, “Reading Dissidence/Writing the Discipline: Crisis and the Question of Sovereignty
in International Studies”, International Studies Quarterly, Cilt 34, Eylül 1990, s.367-416. Bu
tartışmalara yönelik mükemmel bir eleştirel değerlendirme için, bkz. Yosef Lapid, “e ird
Debate: On the Prospects of International eory in a Post-Positivist Era”, International Studies
Quarterly, Cilt 33, Eylül 1989, s.235-54.
12 Özellikle Richard Ashley ve Rob Walker gibi post-modernist inşacıların çalışmalarından
faydalansam da, bu yaklaşımlardan yararlanmam beni modern inşacılara yakınlaştırmaktadır.